حجيت ظواهر كتاب
در علم اصول مباحث زيادی كه اختصاص به قرآن داشته باشد نداريم .
غالب مباحث مربوط به قرآن ، مشترك است ميان كتاب و سنت . تنها
مبحث اختصاصی قرآن ، مبحث " حجيت ظواهر " است ، يعنی آيا ظاهر قرآن
قطع نظر از اينكه وسيله حديثی تفسير شده باشد حجت است و فقيه میتواند
آنرا مستند قرار دهد يا خير ؟
به نظر عجيب میآيد كه اصوليون چنين مبحثی را طرح
كردهاند . مگر جای ترديد است كه يك فقيه میتواند ظواهر آيات كريمه
قرآن را مورد استناد قرار دهد ؟
اين مبحث را اصوليون شيعه برای رد شبهات گروه اخباريين طرح كردهاند .
اخباريين چنانكه قبلا اشاره شد معتقدند كه احدی غير از معصومين حق رجوع و
استفاده و استنباط از آيات قرآن را ندارد ، و به عبارت ديگر : همواره
استفاده مسلمين از قرآن بايد به صورت غير مستقيم بوده باشد ، يعنی به
وسيله اخبار و روايات وارده از اهل بيت .
اخباريين در اين مدعا به اخباری استناد میكنند كه " تفسير به رأی "
را منع كرده است . اخباريون مدعی هستند كه معنی هر آيهای را از حديث
بايد استفسار كرد ، فرضا ظاهر آيهای بر مطلبی دلالت كند ، ولی حديثی آمده
باشد و بر ضد ظاهر آن آيه باشد ، ما بايد به مقتضای حديث عمل كنيم و
بگوئيم معنی واقعی آيه را ما نمیتوانيم . عليهذا اخبار و احاديث "
مقياس " آيات قرآنيهاند .
ولی اصوليون ثابت میكنند كه استفاده مسلمين از قرآن به صورت مستقيم
است ، معنی تفسير به رأی كه نهی شده اين نيست كه مردم حق ندارند با فكر
و نظر خود معنی قرآن را بفهمند ، بلكه مقصود اين است كه قرآن را بر
اساس ميل و هوای نفس و مغرضانه نبايد تفسير كرد .
اصوليون میگويند خود قرآن تصريح میكند و فرمان میدهد كه مردم در آن "
تدبر " كنند و فكر خود را در معانی بلند قرآن به پرواز در آورند ، پس
مردم حق دارند كه مستقيما معانی آيات قرآنيه را در حدود توانائی به دست
آورند و عمل نمايند . به علاوه در اخبار متواتره
وارد شده كه پيغمبر اكرم و ائمه اطهار از اينكه اخبار و احاديث مجعوله
پيدا شده و به نام آنها شهرت يافته ناليده و رنج بردهاند و برای جلوگيری
از آنها مساله " عرضه بر قرآن " را طرح كردهاند . فرمودهاند كه هر
حديثی كه از ما روايت شده بر قرآن عرضه كنيد اگر ديديد مخالف قرآن است
بدانيد كه ما نگفتهايم ، آن را به ديوار بزنيد .
پس معلوم میشود بر عكس ادعای اخباريين ، احاديث ، معيار و مقياس
قرآن نيستند ، بلكه قرآن معيار و مقياس اخبار و روايات و احاديث است